Σπονδυλόλυση ονομάζουμε τη λύση της συνέχειας του οστού (σπονδύλου) μεταξύ των άνω και των κάτω αρθρικών αποφύσεων (facets). Το τμήμα αυτό ονομάζεται “ισθμός” (pars interarticularis). Η λύση αφορά στις περισσότερες των περιπτώσεων και στους δύο ισθμούς και σπανιότερα παρουσιάζεται ως ετερόπλευρη. Η κλασική περιοχή όπου εντοπίζεται είναι στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης (5ος οσφυϊκός σπόνδυλος-Ο5 , σπανιότερα Ο4 και Ο3). Η σπονδυλόλυση ή ισθμόλυση είναι μία κλινική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από λύση της συνέχειας του οστού αντίστοιχα προς τον ισθμό, το τμήμα δηλαδή του σπονδύλου που συνδέει την άνω και κάτω αρθρική απόφυση. Η σπονδυλόλυση αποκαλύπτεται στις λοξές ακτινογραφίες, ενώ στις προσθιοπίσθιες και τις πλάγιες είναι δυνατό να την υποπτευθεί κανείς, εάν ελέγξει προσεκτικά την περιοχή. Η λύση είναι κατά κανόνα αμφοτερόπλευρη (πλήρης) ή σπάνια ετερόπλευρη. Σχεδόν το 95% των περιπτώσεων σπονδυλόλυσης αφορούν τον Ο5 σπόνδυλο. Η αμφοτερόπλευρη σπονδυλόλυση μπορεί να εξελιχθεί σε σπονδυλολίσθηση. Ο βαθμός της ολίσθησης των παρακείμενων σπονδύλων ποικίλλει και μπορεί να εξελίσσεται με το χρόνο. Σπονδυλόλυση μπορεί να εντοπιστεί και στην αυχενική μοίρα, όχι όμως τόσο συχνά όσο στην οσφυϊκή. Η οσφυϊκή σπονδυλόλυση αναπτύσσεται συνήθως κατά τη διάρκεια της εφηβείας, τυπικά στην ηλικία μεταξύ των 10 και 15 ετών και η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται μεταξύ 3% και 7%. Η κληρονομικότητα πιστεύεται ότι παίζει κάποιο ρόλο. Διάφορες έρευνες υποδεικνύουν ότι τόσο το φύλο όσο και η φυλή παίζουν ρόλο στην εμφάνιση της πάθησης, ενώ πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η έντονη άσκηση και η συμμετοχή σε ανταγωνιστικά αθλήματα που απαιτούν εντατική υπερέκταση και στροφή της οσφυϊκής μοίρας προδιαθέτουν σε σπονδυλόλυση και επακόλουθη σπονδυλολίσθηση. Η σπονδυλόλυση αποτελεί την πιο συχνή αιτία οσφυαλγίας σε παιδιά και εφήβους. Αιτιολογικά οφείλεται σε κατάγματα καταπόνησης (stress fractures), δηλαδή από επαναμβανόμενους μικροτραυματισμούς και για το λόγο αυτό συναντάται συχνά σε ελίτ αθλητές (κολύμβηση, ενόργανη γυμναστική, ποδόσφαιρο). Σπανιότερα οφείλεται σε κάταγμα από οξύ τραυματισμό. Η γενετική προδιάθεση παίζει και αυτή ένα σημαντικό ρόλο στην αιτιοπαθογένεια της σπονδυλόλυσης. Η κλινική εικόνα περιλαμβάνει πόνο στην οσφυϊκή και οσφυοϊερή περιοχή. Για τη διάγνωση χρησιμοποιείται ακτινογραφικός έλεγχος με απλές ακτινογραφίες και τα τελευταία χρόνια αυξάνεται όλο και περισσότερη η χρήση της αξονικής τομογραφίας στη διερεύνηση της σπονδυλόλυσης. Η θεραπεία είναι κατά κύριο λόγο συντηρητική και συμπτωματική. Χειρουργική οδός ακολουθείται σε ορισμένες επίμονες περιπτώσεις που δεν απαντούν καθόλου στη συντηρητική θεραπεία. Στους ασθενείς αυτούς εφαρμόζεται σπονδυλοδεσία και σπανιότερα άμεση αποκατάσταση με οστικό μόσχευμα και βίδες.
Σπονδυλολίσθηση είναι η μετατόπιση του υπερκείμενου (cephalad) σπονδύλου και κατά συνέπεια και της σπονδυλικής στήλης (ΣΣ) σε σχέση με τον υποκείμενο (caudad) σπόνδυλο (και άρα και την υπόλοιπη ΣΣ). Με τον όρο σπονδυλολίσθηση αναφερόμαστε κατά κανόνα στην πρόσθια ολίσθηση. Σπανιότερα μπορεί η ολίσθηση να είναι προς τα πίσω (retrolisthesis) και ακόμη πιο σπάνια προς τα πλάγια (lateral listhesis).Η σπονδυλολίσθηση, με βάση την αιτιολογική ταξινόμηση, μπορεί να είναι αναπτυξιακή (δυσπλαστική) ή επίκτητη. Επειδή ακόμη και σοβαρές μορφές σπονδυλολίσθησης μπορεί κλινικά να παραμένουν τελείως ασυμπτωματικές, η πραγματική συχνότητα της πάθησης παραμένει άγνωστη. Η δυσπλαστική σπονδυλολίσθηση εκτιμάται ότι εμφανίζεται περίπου στο 3% του γενικού πληθυσμού, αλλά ανάλογα με τη φυλή η συχνότητα μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερη. Η πιο συχνή εντόπιση είναι το επίπεδο Ο5-Ι1 σε ποσοστό 82% και ακολουθεί το Ο4-Ο5 σε ποσοστό 11%. Από τις επίκτητες μορφές (τραυματική, εκφυλιστική, μετατραυματική, ιατρογενής) η εκφυλιστική είναι ο πιο συχνός τύπος.
Αιτιολογικά, η σπονδυλολίσθηση ταξινομείται σε 6 μορφές:*δυσπλαστική
*ισθμική (σπονδυλόλυση)
*εκφυλιστική
*τραυματική
*παθολογική
*μετεγχειρητική (ιατρογενής).
Από αυτές, η ισθμική είναι η συχνότερη και ακολουθείται από την εκφυλιστική.
Οι βαθμοί της σπονδυλολίσθησης κατά Meyerding είναι 5 και έχουν να κάνουν με το ποσοστό ολίσθησης. Έτσι έχουμε:
I. 0-24%
II. 25-49%
III. 50-74%
IV. 75-100%
V. πάνω από 100% ή αλλιώς σπονδυλόπτωση
Επιδημιολογικά μπορούμε να αναφέρουμε πως η ισθμική σπονδυλολίσθηση της παιδικής ηλικίας εμφανίζεται συνήθως σε λευκούς άρρενες με έντονη αθλητική δραστηριότητα-κυρίως επαναλαμβανόμενη υπερέκταση. Η εκφυλιστική μορφή είναι πιο συνηθισμένη σε αφροαμερικανούς με διαβήτη και γυναίκες άνω των 40 ετών και συναντάται στις περισσότερες των περιπτώσεων μεταξύ Ο4-Ο5 και μετά Ο3-Ο4.
Όσον αφορά στην κλινική εικόνα, η σπονδυλολίσθηση μπορεί να είναι από τελείως ασυμπτωματική έως και να παρουσιάζεται με πόνο στην οσφυϊκή και οσφυοϊερή περιοχή, καθώς και με ριζοπάθεια-ισχιαλγία (συνήθως Ο5 ρίζα από ολίσθηση Ο5-Ι1), παραισθησίες, μουδιάσματα.
Για τη διάγνωση της σπονδυλολίσθησης χρησιμοποιείται η απλή ακτινογραφία, η αξονική, καθώς και η μαγνητική τομογραφία. Ακτινολογικά, η σπονδυλόλυση απεικονίζεται σαν γραμμοειδής διαύγαση κατά μήκος του ισθμού του σπονδύλου («σκωτσέζικος σκύλος με περιλαίμιο» ή εικόνα «αποκεφαλισμένου σκύλου»). Εάν είναι αμφοτερόπλευρη και εκτεταμένη, απεικονίζεται στις προσθιοπίσθιες και πλάγιες ακτινογραφίες, συχνά όμως γίνεται ορατή σε ειδικές θέσεις, όπως οι λοξές. Τα χείλη της σπονδυλολυτικής αλλοίωσης έχουν πριονωτή και τραχιά όψη, χωρίς όμως έντονη σκλήρυνση. Εάν η σπονδυλόλυση χρονολογείται από μακρού, μπορεί να φαίνονται επιμηκυσμένα, σκληρυντικά και λεία, δίνοντας την εικόνα ψευδάρθρωσης. Το μέγεθος και το πλάτος της σχισμής εξαρτώνται από τον βαθμό της απορρόφησης και την συνύπαρξη σπονδυλολίσθησης. Η σπονδυλολίσθηση είναι άμεσα ορατή στις πλάγιες ακτινογραφίες. Οι απλές ακτινογραφίες αναδεικνύουν την σπονδυλολίσθηση και επιτρέπουν την σταδιοποίησή της. Εάν υπάρχει κλινική υποψία σπονδυλόλυσης, αλλά δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί με τις απλές ακτινογραφίες, το σπινθηρογράφημα των οστών μπορεί να εντοπίσει την αλλοίωση και να προσδιορίσει κατά πόσον είναι οξεία ή χρόνια (Ralston S and Weir M, 1998). Το SPECT είναι περισσότερο ευαίσθητο από το σπινθηρογράφημα στη διάγνωση καταγμάτων stress ή αντιδράσεων stress στη ΣΣ, όπως η σπονδυλόλυση (Bodner RJ et al, 1988). Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία και η μυελογραφία σπάνια ενδείκνυνται, εκτός εάν υπάρχει σοβαρή σπονδυλολίσθηση ή διαγνωστική αμφιβολία (Boxall D et al, 1979; Hensinger RN, 1989).
Η θεραπεία χωρίζεται και εδώ σε συντηρητική και χειρουργική. Στην πρώτη εντάσσεται η φυσιοθεραπεία, η προσαρμογή των δραστηριοτήτων, η ορθοπαιδική ζώνη οσφύος, καθώς και η αντιφλεγμονώδης αγωγή.
Οι ενδείξεις χειρουργικής αντιμετώπισης κατά Spine Section-Karolinska Institutet Södersjukhuset, Stockholm είναι:
*πόνος που δεν υποχωρεί παρά τη συντηρητική οδό για τουλάχιστο 4-6 μήνες
*ελάττωση ποιότητας ζωής
*σπονδυλολίσθηση ≥3ου βαθμού σε αναπτυσσόμενο σκελετό
*προοδευτική ολίσθηση, ακόμη και χωρίς έντονη συμπτωματολογία (προφύλαξη)
*ασθενείς με ριζοπάθεια-ισχιαλγία-νευρολογικά συμπτώματα.
Η χειρουργική αντιμετώπιση περιλαμβάνει σπονδυλοδεσία (πρόσθια, οπίσθια, πλάγια ή συνδυασμός) με ή χωρίς αποσυμπίεση και με ή χωρίς ανάταξη. Οι βασικές χειρουργικές μέθοδοι για την επίτευξη των παραπάνω στόχων είναι η οπισθοπλάγια σπονδυλοδεσία με ή χωρίς πρόσθια ή οπίσθια διασωματική σπονδυλοδεσία (ALIF/PLIF). Η προσπέλαση εξαρτάται από την εξοικείωση του χειρουργού και από τον τύπο της παραμόρφωσης. Πρωταρχικός στόχος στη χαμηλού βαθμού σπονδυλολίσθηση των ενηλίκων δεν είναι η ανάταξη της ολίσθησης, αλλά αυτό μπορεί να είναι απαραίτητο σε περιπτώσεις τρηματικής στένωσης. Ειδικά η αντιμετώπιση της υψηλού βαθμού σπονδυλολίσθησης αποτελεί χειρουργική πρόκληση και είναι τεχνικά απαιτητική, ενώ η προσπάθεια ανάταξης αποτελεί θέμα συζήτησης λόγω του υψηλού ποσοστού επιπλοκών που σχετίζεται με τους χειρισμούς ανάταξης. Σε κάθε περίπτωση η σταθερή σπονδυλοδεσία και η αποσυμπίεση του νευρικού ιστού έχουν μεγαλύτερη σημασία. Σε περιπτώσεις που διενεργούνται χειρισμοί διάτασης και/ή ανάταξης του ολισθημένου σπονδύλου, η πρόσθια στήριξη με διασωματική σπονδυλοδεσία είναι συχνά αναγκαία.
