Η μεμονωμένη διεύρυνση της τέταρτης κοιλίας, ή «εγκυστωμένη-encysted» ή «παγιδευμένη-trapped» τέταρτη κοιλία είναι μια σπάνια όψιμη επιπλοκή της κοιλιοπεριτοναϊκής παροχέτευσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού για την αντιμετώπιση του υδροκέφαλου. Η απόφραξη της παροχέτευσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) από την τέταρτη κοιλία, κι η συνέχιση της παραγωγής ΕΝΥ από το χοριοειδές της πλέγμα, έχει ως αποτέλεσμα την επακόλουθη διάτασή της και την συμπίεση των παρακείμενων δομών της παρεγκεφαλίδας και του εγκεφαλικού στελέχους.
Παγιδευμένη κοιλία, ή επίσης γνωστή και ως απομονωμένη κοιλία, είναι μια παθολογική κατάσταση κατά την οποία μια κοιλία ή ένα τμήμα αυτής δεν επικοινωνεί με το υπόλοιπο κοιλιακό σύστημα. Η παρακώλυση της εξόδου του ΕΝΥ (με τη ταυτόχρονη συνέχιση της παραγωγής του) οδηγεί σε κυστική διαστολή της κοιλίας η οποία πλέον λειτουργεί χωροκατακτητικά, με ανάλογη κλινική συμπτωματολογία. Το σύνδρομο της παγιδευμένης κοιλίας μπορεί να εμφανιστεί στο "τρίγωνο" των πλάγιων κοιλιών, στην τρίτη και στην τέταρτη κοιλία. Στην αιτιολογία του συνδρόμου ενοχοποιούνται η φλεγμονή των χοριοειδών πλεγμάτων ή και των κοιλιών του εγκεφάλου, η φυματίωση, η αιμορραγία, ενδοκρανιακές μάζες, ενδοκοιλιακές κύστεις καθώς επίσης μπορεί να εμφανιστεί ως επιπλοκή της κοιλιοπεριτοναϊκής παροχέτευσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού.
Οι κοιλίες του εγκεφάλου είναι οι Δύο Πλάγιες, η Τρίτη (ή μέση) κοιλία και η τέταρτη κοιλία.
• Οι δύο πλάγιες κοιλίες επικοινωνούν δια των δύο μεσοκοιλιακών τρημάτων (του Monro) με την Τρίτη κοιλία.
• Η Τρίτη κοιλία συνδέεται με την τέταρτη κοιλία διαμέσου του υδραγωγού του εγκεφάλου (υδραγωγού του Sylvius).
• Η τέταρτη κοιλία συνεχίζεται με τον κεντρικό σωλήνα του νωτιαίου μυελού, αλλά και δια των τριών τρημάτων της οροφής της, επικοινωνεί με τον υπαραχνοειδή χώρο (του κρανίου και του σπονδυλικού σωλήνος).
• Ο κεντρικός σωλήνας στο κάτω άκρο του νωτιαίου μυελού καταλήγει τυφλά, διευρυνόμενος στην τελική κοιλία.
• Οι κοιλίες εσωτερικά επενδύονται με επένδυμα και είναι πλήρεις με εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ).
Η τέταρτη κοιλία είναι η κοιλότητα μπροστά από την παρεγκεφαλίδα και πίσω από τη γέφυρα και το άνω ήμισυ του προμήκους.
• Προς τα άνω συνεχίζεται με τον υδραγωγό του εγκεφάλου και προς τα κάτω με τον κεντρικό σωλήνα του νωτιαίου μυελού.
• Η τέταρτη κοιλία έχει πλάγια τοιχώματα, οροφή και το ρομβοειδούς σχήματος έδαφος.
• Η δίκην αντίσκηνου οροφή προβάλλει προς την παρεγκεφαλίδα.
• Τα δύο πλάγια κολπώματα επεκτείνονται προς έξω, γύρω από τον προμήκη, και εμφανίζουν έκαστον από ένα πλάγιο τρήμα της τέταρτης κοιλίας ή τρήμα του Luschka.
• Επίσης, στην οροφή της τέταρτης κοιλίας υπάρχει και το μέσο τρήμα ή τρήμα του Mangendie.
• Διαμέσου αυτών των τριών τρημάτων της οροφής της τέταρτης κοιλίας το εγκεφαλονωτιαίο υγρό εισέρχεται στον υπαραχνοειδή χώρο.
Το χοριοειδές πλέγμα της τέταρτης κοιλίας έχει σχήμα «Τ»:
• Το κάθετο σκέλος κρέμεται από το κάτω ήμισυ της οροφής της κοιλίας και σχηματίζεται από το εξαιρετικά αγγειοβριθές χοριοειδές ιστίο (το χοριοειδές ιστίο είναι διπέταλη πτυχή της χοριοειδούς μήνιγγας, που προβάλλει στο εσωτερικό της τέταρτης κοιλίας εγκολπώνοντας το επένδυμά της.
• Το οριζόντιο σκέλος επεκτείνεται εκατέρωθεν εντός του πλάγιου κολπώματος.
• Η αιμάτωση του πλέγματος γίνεται από κλάδους των οπίσθιων κάτω παρεγκεφαλιδικών αρτηριών.
H Υδροκεφαλία είναι μια κοινή επιπλοκή μετά από προσβολή του εγκεφάλου από λοίμωξη, τραύμα ή αιμορραγία. Η θεραπεία της είναι συνήθως η εκτροπή της ροής του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσω της τοποθέτησης συστήματος εγκεφαλοπεριτοναϊκής παροχέτευσης με το εγγύς άκρο του συστήματος να τοποθετείται σε μία πλάγια κοιλία.
Κατ' εκτίμηση 140 ml ΕΝΥ περιβάλλουν τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό. Περίπου 480 ml παράγονται κάθε μέρα, και το ΕΝΥ "κυκλοφορεί" και ανακυκλώνεται τρεις φορές την ημέρα. Παράγεται κυρίως από το χοριοειδές πλέγμα (80%), αλλά και το εγκεφαλικό παρέγχυμα. Οι πλευρικές κοιλίες παράγουν το μεγαλύτερο μέρος του ΕΝΥ, το οποία στη συνέχεια περνά μέσω των τρήματων του Monro στην τρίτη κοιλία, και από εκεί προς την τέταρτη κοιλία διαμέσου του υδραγωγού του Sylvius. Η τέταρτη κοιλία οριοθετείται από την γέφυρα και τον προμήκη πρόσθια και την παρεγκεφαλίδα οπίσθια. Συνεχίζει με το κεντρικό κανάλι του νωτιαίου μυελού προς τα κάτω. Η τέταρτη κοιλία έχει δύο πλευρικά ανοίγματα (ή τρήματα του Luschka) και μία διάμεση οπή (ή τρήμα του Magendie) μέσω των οποίων το ΕΝΥ περνά στον υπαραχνοειδή χώρο. Το ΕΝΥ έπειτα απορροφάται μέσω των αραχνοειδών λαχνών στους εγκεφαλικούς φλεβικούς κόλπους.
Απομονωμένη τέταρτη κοιλία, περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Dandy το 1921. Η λειτουργική κατάρρευση των τοιχωμάτων του υδραγωγού του Sylvius συμβαίνει λόγω αλλαγής στην κλίση πίεσης κατά μήκος του σκηνιδίου, που προκαλείται από την πλευρική κοιλιακή διακλάδωση. Το κλείσιμο της εξόδου αυτής απομονώνει την τέταρτη κοιλία από το υπόλοιπο του κοιλιακό σύστημα, ενώ το χοριοειδές πλέγμα στην τέταρτη κοιλία συνεχίζει να παράγει ΕΝΥ οδηγώντας σε διαστολή της τέταρτης κοιλίας και προοδευτική συμπίεση των παρακείμενων δομών με αποτέλεσμα την εμφάνιση συμπτωμάτων: κυρίως αταξία, νυσταγμός, δυσαρθρία, πυραμιδική συνδρομή, προσβολή κρανιακών συζυγιών, κινητικές διαταραχές των ματιών και συμπτώματα της αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης. Παγιδευμένη Τέταρτη Κοιλία έχει αναφερθεί στο 2,5% των ασθενών που υποβλήθηκαν σε επέμβαση εγκεφαλοπεριτοναϊκής παροχέτευσης ΕΝΥ. Ενδοκοιλιακή αιμορραγία, λοιμώξεις και μεθαιμορραγικός ή μεταφλεγμονώδης υδροκεφαλος είναι παράγοντες κινδύνου, προκαλώντας φλεγμονή του επενδύματος και το κλείσιμο των εξόδων της κοιλίας.
Βιβλιογραφία:
1. "Management strategies for treatment of the trapped fourth ventricle.", David H. Harter, Child's Nervous System, October 2004, Volume 20, Issue 10, pp 710–716.
2. "Trapped fourth ventricle.", T. Otsuki, T. Yoshimoto, J. Suzuki - Acta Neurochirurgica, September 1982, Volume 62, Issue 3, pp 259–264.
3. "Computed tomography of the trapped fourth ventricle.", RA Zimmerman, LT Bilaniuk and E Gallo, American Journal of Roentgenology, March 1978, Volume 130, Issue 3 : 503-506.
4. "Trapped fourth ventricle in an adult: radiographic findings and surgical treatment.", Jerry L. Hubbard, M.D., O. Wayne Houser, M.D., Edward R. Laws Jr., M.D, Surgical Neurology, Volume 28, Issue 4, October 1987, Pages 301–306.
5. "The "keyhole": a sign of herniation of a trapped fourth ventricle and other posterior fossa cysts.", B J Wolfson, E N Faerber and R C Truex, American Journal of Neuroradiology May 1987, 8 (3) 473-477.
